၁၉၁၇ - ၁၁ နိုဝင်ဘာ ၁၉၁၈
ပထမကမ္ဘာစစ်ကြီး အတွင်း စစ်မှုထမ်းခဲ့သော မြန်မာများ
ပထမကမ္ဘာစစ်အတွင်းက မြန်မာတို့ ပါဝင်ခဲ့သည့် အခန်းကဏ္ဍကို လူအများ မေ့လျော့နေတတ်ကြပါသည်။ စစ်ကြီးအတွင်း မြန်မာ ထောင်နှင့်ချီကာ မိမိဆန္ဒအလျောက် စစ်ထဲဝင်ပြီး မက်ဆိုပိုတေးမီးယား (Mesopotamia, ယနေ့ခေတ် အီရတ်နိုင်ငံ Iraq) ဒေသတွင် စစ်မှုထမ်းခဲ့ကြသည်။ မြန်မာပြည်မှ စစ်သားများသည် စစ်ယာဉ်မောင်း၊ စစ်အင်ဂျင်နီယာ၊ အလုပ်ကြမ်းတပ်သား စသဖြင့် တာဝန်ယူခဲ့သည်။
ပြင်သစ်နိုင်ငံရှိ အနောက်စစ်မျက်နှာတန်း လုပ်သားတပ်ဖွဲ့တွင် ချင်းစစ်သည်များ အမှုထမ်းခဲ့သည်။၁၉၁၇-၁၉၁၈ ခုနှစ်များက ဖွဲ့စည်းတည်ထောင်လိုက်သော အမှတ် ၇၀ နှင့် အမှတ် ၈၅ ဗမာ့ရိုင်ဖယ် တပ်များသည် မက်ဆိုပိုတေးမီးယားဒေသတွင် သာမက ပါလက်စတိုင်းဒေသ (Palestine) တွင် အော်တိုမန်အင်ပါယာနှင့် ဖြစ်ပွားသော စစ်ပွဲများတွင် ပါဝင်တိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။ ယင်းတပ်ရင်းကြီး နှစ်ခုထဲတွင် ချင်း၊ ကချင်၊ ဗမာ၊ ကရင်စသော လူမျိုးစုံ ပါဝင်သည်။ ပါလက်စတိုင်းဒေသတွင် တာဝန်ကျသော ကချင်တပ်သားအချို့မှာ ကချင်တောင်တန်းများမှ ဝေးဝေးလံလံ အခြားဒေသများသို့ တစ်ခါမှ ရောက်ဖူးခြင်း မရှိကြပေ။ ထို့ကြောင့် ယင်းတို့ခမျာ ပတ်ဝန်းကျင်သစ်တွင် နေသားကျရန် အတော်ပင် အခက်အခဲ ဖြစ်ခဲ့သည်။ သဲကန္တာရထဲတွင် လပေါင်းများစွာ နေထိုင်ရပြီးနောက် မိမိကိုယ်ကိုယ် အဆုံးစီရင်သွားခဲ့သည့် တပ်သားများလည်း ရှိခဲ့သည်။
ပထမကမ္ဘာစစ် အတွင်း ဖမ်းဆီးရမိသော စစ်သုံ့ပန်းများကို မြန်မာပြည်သို့ ပို့ဆောင်ခဲ့သည်။ တူရကီလူမျိုး သုံ့ပန်းများကို ရန်ကုန်မြို့၊ သရက်မြို့၊ ရွှေဘိုမြို့နှင့် မိတ္ထီလာမြို့သို့ ခေါ်ဆောင်လာခဲ့သည်။ လေဒီရှားလော့ဒ် အစ္စဘယ်လ် ဝီလာကက်ဖ် (Lady Charlotte Isabel Wheeler-Cuffe) က ၁၉၁၈ ခုနှစ် မေမြို့ ရုက္ခဗေဒဥယျာဉ် ဆောက်လုပ်ရာတွင် တူရကီလူမျိုး အကျဉ်းသားများကို အသုံးပြုခဲ့သည်။ ဂျာမန်စစ်သုံ့ပန်းများကို ရှမ်းတောင်ပိုင်း ရထားလမ်းချဲ့ရာတွင် ခိုင်းစေခဲ့သည်။
ဓာတ်ပုံများမှာ “A” ကုမ္ပဏီ၊ အမှတ် ၂ တပ်ရင်း၊ အမှတ် ၇၀ ဗမာ့ရိုင်ဖယ်တပ်ရင်းမှ စစ်သားများကို မက်ဆိုပိုတေးမီးယား ဒေသ တစ်နေရာတွင် တွေ့ရပုံ ဖြစ်ပါသည်။
ဗြိတိသျှ မြန်မာ (၁၈၂၆ - ၁၉၄၂) မှ နောက်ထပ် အကြောင်းအရာများ ဆက်လက်လေ့လာရန်